Εκ Βακχείας Μονογένεση

Προσέγγιση στη ποίηση της Σοφίας Δευτερίγου

«Εκ Βακχείας Μονογένεση»

Της Σούλας Αντωνίου

1-1-2024

Η κ. Σοφία Δευτερίγου, με έβαλε σε μια δύσκολη θέση, σε μια δοκιμασία, με προσκάλεσε και με προκάλεσε να αναμετρηθώ με τον ποιητικό της λόγο και την πράξη ανθρωπιάς που επέδειξε απέναντι στο συνάνθρωπο.

Αν άκουγα τον Ν. Καζαντζάκη που έλεγε: «πάνω από τα λόγια η πράξη και πάνω από την πράξη, η σιωπή» , θα όφειλα μπροστά στην πράξη να σιωπήσω.

Το λέει άλλωστε και η ίδια η ποιήτρια ότι: «ξεκίνησε ως ποίηση, συνέχισε ως αίσθηση και ολοκληρώθηκε ως πράξη».

Έλα όμως που το ιερό καταφύγιο της σιωπής, η εύγλωττη ομιλία της, υποκρύπτει συγκίνηση από την οποία δεν μπορώ να απαλλαγώ, γιατί η ποίηση της Δευτερίγου είναι συμπύκνωση νοημάτων, κατάθεση βιωμάτων και έκρηξη συναισθημάτων. Φορτίο συγκινησιακό που υποδαυλίζει το «είναι» μου, πιέζοντάς το να καταδυθεί με κατάνυξη στα έγκατα της ύπαρξής της, για να αφουγκραστεί τους παλμούς της συναισθηματικά εγκυμονούσας ψυχής της.

Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να προσπαθήσω με αδρές γραμμές να δώσω το ποιητικό της «στίγμα» να προσεγγίσω τις πηγές των ερεθισμάτων της. Και αυτό γιατί η ποίηση δεν αναλύεται, δεν μεταφράζεται, συγκινεί, καθώς είναι το άρρητο μέσα στο ρητό και το ουτοπικό στην άρνηση του με

το πραγματικό, το εμπειρικό.

Ο ποιητικός στοχασμός της Δευτερίγου, αποπνέει πάθος για αλήθεια και κάλλος, εκλύει ερωτικό άλγος, εμπεριέχει ευσεβή πόθο για γνώση και μεριμνά να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη της Ελληνικής αρχαιότητας, μέσα στον ορυμαγδό των καταστροφικών γεγονότων που ζούμε και των ανούσιων πραγμάτων που μας περιβάλλουν. Δηλαδή το πνεύμα και το ήθος της, οι ανθρωπιστικές αξίες που έδιναν στην ζωή των ανθρώπων νοηματοφόρους ορίζοντες.

Η επικαιροποίηση αυτών των αξιών, μπορεί να θέσει σε διερώτηση και εγρήγορση τις συνειδήσεις μας, να κινητοποιήσει το βολονταριστικό μας στοιχείο.

Αναγόμενες σε πρότυπα βίου, δύνανται οι αξίες να διευρύνουν και να αναμορφώσουν την συλλογική μας αυτοπαράσταση. Και όπως έλεγε ο Walter Benjamin «η ανάμνηση του παρελθόντος, χρησιμεύει ως όπλο στη μάχη μας με το μέλλον».

Το ποιητικό έργο της Δευτερίγου «Εκ Βακχείας Μονογένεση» διακρίνεται από αρχαιολατρία. Από την αρχαιότητα αντλεί τα ερεθίσματά της. Η ποίησή της είναι ύμνος για την γυναίκα και τον έρωτα και όπως έλεγε ο Goethe στο τελευταίο μέρος του Faust: «το αιώνιο θήλυ μας οδηγεί ψηλά». Από τις σελίδες του έργου της παρελαύνουν γυναικείες μορφές, έμφορτες αισθησιασμού.

Στο ποίημά της Αφροδιτώνη, η ποιήτρια λέει:

«Με την επιθυμία γεννιέμαι στα μάτια σου!... Το φως σου συναντώ στο Φώς των Αιώνων».

Η επιθυμία ως κινούν αίτιον του Έρωτα κατά Lacan, ωθεί σε επαφή τα σώματα. Και όπως λέει η ποιήτρια στο ποίημά της «Επαφή»: «Εκεί που σμίγει η Εύα με τον Παράδεισο Εκεί στα στήθη σου επάνω να ακουμπήσω Πρώτη τον ειρηνοποιό μου Έρωτα»

Ο αστικός έρωτας, αγαπητή μου Σοφία, δεν είναι πάντα ειρηνοποιός, αλλά ένα ανοιχτό πεδίο μάχης, είναι πράξη συναισθηματικής διακινδύνευσης. Ο έρωτας όντας γιός του Πόρου και της Πενίας, είναι αδηφάγος και όχι σπάνια αναξιόπιστος. Αυτό όμως δεν εμποδίζει εμάς τους ανθρώπους, να

ελπίζουμε σ’ ένα ερωτικό Παράδεισο, γιατί στ’ αλήθεια τι θα ήταν η ζωή χωρίς έρωτα και ελπίδα; Χωρίς την ανάμνηση της απώλειας, χωρίς το αίσθημα της μελαγχολικής νοσταλγίας, γι’ αυτό που τελεσίδικα έχει χαθεί;

Το λες στο ποίημά σου «Κενή Διαθήκη»

«Η ανάμνηση κρύφτηκε σε όποια εύκαιρη σκιά βρήκε πρώτη, κι από την νύχτα δεν έχει δραπετεύσει ακόμα για να εκτίσει την ποινή φυλάκισης ενός ζοφερού Τετέλεσθαι»

Υπάρχει όμως και ένας άλλος έρωτας, ένας έρωτας που δεν πληγώνει, αλλά που εξυψώνει, είναι ο Πλατωνικός έρωτας που οδηγεί τον άνθρωπο στο ωραίο και το υψηλό.

Στον φανταστικό ποιητικό διάλογο που δημιουργείς ανάμεσα στον Σωκράτη και τον μαθητή του Καλλία, ακούμε τον Σωκράτη να πλέκει το εγκώμιο της Εταίρας Ασπασίας, σύμβολο της σοφίας και του έρωτα, αναγνωρίζοντας στον έρωτά της θεϊκή καταγωγή και φιλοσοφική διάσταση.

Τηρουμένων των αναλογιών ο ποιητικός-φαντασιακός διάλογος της Δευτερίγου, τελεί σε «εκλεκτική συγγένεια» με τον «Υπερίωνα» του Friedrich Hölderlin. Ο Γερμανός ποιητής, περιδιαβάζοντας νοερά το αρχαιοελληνικό τοπίο, στην ηδύτητα του Ελληνικού ουρανού και το πρόσωπο της ιέρειας του Έρωτα, της φιλοσόφου Διοτίμας όπως την περιγράφει ο Πλάτων στο «Συμπόσιο», αισθάνεται την εκπλήρωση του ανεκπλήρωτου κατά κόσμον έρωτά του για την Sousette Gontard, την οποία ταυτίζει με την Διοτίμα.

Πρέπει όμως λόγω ελλείψεως χρόνου να σταματήσω εδώ την προσέγγισή μου στο ποιητικό σύμπαν της Δευτερίγου και να αναδείξω μια άλλη όψη της προσωπικότητά της, την ανθρωπιστική. Αυτή συνίσταται στο εγχείρημά της να μεταγλωττίσει την ποίησή της στην γλώσσα των ανθρώπων που στερούνται της όρασής τους και στην πρωτοβουλία της να αποδώσει στην νοηματική γλώσσα όσους στερούνται ακοής, κάνοντας το έργο της κτήμα κοινό.

Με αγωγό την ενσυναίσθηση, η ποιήτρια επιχειρεί την οντολογική αναθεώρηση της θέσης του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στο χρήζοντα βοήθειας συνάνθρωπο, την ανασύνθεση πάνω σε νέα πλαίσια αναφοράς, της εμπειρικής πραγματικότητας. Την ανάπλαση της υποκειμενικότητας με

την πρόταξη χειρονομιών τιμής και σεβασμού απέναντι σε όσους την στερήθηκαν, απέναντι στους όποιους κοινωνικούς αποκλεισμούς.

Είναι χειρονομίες που ξεκινάνε από το «Εγώ» απευθύνονται στο «Εσύ» και τα δύο στην διαλεκτική τους σχέση εκβάλλουν στο απέραντο «Εμείς». Στο «Εμείς» των αγωνιστών του ΄21.

Η ίδια έχει χαρακτηρίσει το εγχείρημά της «εφαρμοσμένη συμπερίληψη».

Θα μου επιτρέψεις αγαπητή Σοφία να διαφωνήσω.

Η «συμπερίληψη», λέξη του συρμού, εμένα μου μυρίζει εξουσιασμό, υποκρύπτει κάποιο φορέα, κάποιο κυρίαρχο υποκείμενο που απευθύνεται στο «αντικείμενό» του, προσκαλώντας το συγκαταβατικά να έρθει στην παρέα του, αφού προηγουμένως το είχε αποκλείσει.

Μου θυμίζει ένα τραγούδι που λέει: «Έλα στην παρέα μας φαντάρε, κάτσε και ένα ποτηράκι πάρε».

Το εγχείρημά σου δεν είναι συμπερίληψη αλλά αποκατάσταση δηλ. επανόρθωση της διαρραγείσας από την επικράτηση του ατομικισμού και του εξορθολογισμού στη ζωή μας, Ολότητας (Totalität)-Ενότητας.

Η ενότητα-ολότητα εμπεριέχει όλους τους ανθρώπους, αδιακρίτως φυλής, φύλου, καταγωγής, ικανοτήτων. Είναι η Χριστιανική διδασκαλία «Αγαπάτε Αλλήλους». Είναι η «ηθική της αδελφοσύνης», η «ηθική της ευθύνης» κατά Max Weber. Το λες και εσύ Σοφία «Ο κόσμος δεν χρειάζεται

συμπόνοια χρειάζεται υπευθυνότητα». Η αλληλεγγύη, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η αγάπη είναι ανθρωπολογικά αξιώματα, τα οποία εμπραγματούμενα, μπορούν να αναβιώσουν τον

αρχαιοελληνικό ανθρωπισμό και να ουσιαστικοποιήσουν τον Χριστιανισμό.

Η ποίηση ως αντικαθρέφτισμα του ονείρου, μας επιτρέπει κατά Κ. Καστοριάδη να φαντασιωνόμαστε έναν άλλο κόσμο.

Είναι εφικτός ένας άλλος κόσμος, σύμφωνα με το σύνθημα του Μάη του ΄68. Αρκεί να το θέλουμε και να το προσπαθήσουμε.

Σας ευχαριστώ

*Το κείμενο της κριτικής δημοσιεύεται κατόπιν συνεννόησης με τον εκδοτικό οίκο.