Γυναικείες μυθολογικές μορφές στη σύγχρονη λογοτεχνία (Αφιέρωμα)
Γυναικείες μυθολογικές μορφές στη σύγχρονη λογοτεχνία (Αφιέρωμα)
Απαρχής της δημιουργίας του κόσμου και των κοινωνιών, οι γυναίκες δε χαίρουν της ίδιας εκτίμησης, σεβασμού και αξίας με τους άνδρες. Αυτή η ανισότητα έχει μεταφερθεί από θρύλους και θρησκευτικά πιστεύω έως και λογοτεχνικά κείμενα που έχουν γραφτεί προ μερικών αιώνων και έχουν την ίδια επίδραση μέχρι και τις μέρες μας. Είναι κοινό το μοτίβο η παρουσία των γυναικείων μορφών που φέρουν είτε τα ύψιστα ιδανικά (σε μικρότερο βαθμό) είτε τα χείριστα (σε μεγαλύτερο βαθμό)... Ειδικά στην αρχαία μυθολογία και λογοτεχνία που παρατηρούμε τις γυναίκες είτε να είναι απλές θνητές με όλα τα άσχημα πάθη και κακές συμπεριφορές της ανθρώπινης φύσης (βλ. τη Μήδεια), εκπάγλου καλλονής (βλ. ωραία Ελένη) που εξαιτίας τους γίνονται μέχρι και πόλεμοι είτε να παρουσιάζονται ακόμη κι ως άλλες θεές που πάλι δε θα ξεφύγουν, απαραιτήτως, από παρόμοιες συμπεριφορές (βλ. τη ζηλιάρα Ήρα, δίχως να εξετάζουμε την απρεπή συμπεριφορά του συζύγου της, του Δία), ή, ακόμη κι αν κρατούν σθεναρή αντίσταση στα ανθρώπινη πάθη (βλ. Αθηνά) δεν παύει να γίνονται κατά κάποιον τρόπο ''υποχείρια'' των ανδρών -ακόμη και θνητών- (βλ. Αφροδίτη), καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες (θνητές/θεές) έχουν υπάρξει πηγή έμπνευσης για πολλές ιστορίες...
Μεγάλη η συζήτηση γύρω από ένα τόσο σημαντικό κοινωνικό θέμα που δεν μπορεί να γίνει και να περιοριστεί στα πλαίσια ενός ενδεικτικού αφιερώματος -μέσα από λογοτεχνικά έργα- σχετικά με τη θέση των γυναικών, αλλά θα μου επιτρέψετε να προσπαθήσω να προσεγγίσω την εμφάνιση και το πώς αποτελούν αυτές οι γυναικείες μυθολογικές μορφές πηγή έμπνευσης δημιουργών στη σύγχρονη λογοτεχνία. Πιο συγκεκριμένα θα σας μιλήσω για δύο βιβλία που διάβασα και μου άφησαν πολύ καλές εντυπώσεις. Το πρώτο είναι το βιβλίο ''Circe''* της συγγραφέως Madeline Miller, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bloomsbury Publishing και το δεύτερο είναι το βιβλίο ''Κλυταιμνήστρα" (Clytemnestra) της συγγραφέως Costanza Casati (Κοστάντζα Κασάτι) το οποίο κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις εκδόσεις Μίνωας σε μετάφραση της κυρίας Ντόρας Δαρβίρη.
''Circe''
Λατρεύω την αρχαία ελληνική και παγκόσμια μυθολογία. Θεωρώ, όμως, ότι υπάρχει και διαιωνίζεται μία μεγάλη παρεξηγημένη αντίληψη γύρω από την πλειοψηφία των γυναικείων προσώπων που θα πρωταγωνιστήσουν με τον έναν, ή, τον άλλον τρόπο μέσα σε όλους αυτούς τους μύθους και τις ιστορίες που τους συνοδεύουν. Η Κίρκη είναι ίσως το πιο αγαπημένο μου πρόσωπο από την Οδύσσεια του Ομήρου. Καλώς, ή, κακώς η ιστορία της έγινε πιο ευρέως γνωστή μέσα από το ομηρικό έπος (αν ψάξετε υπάρχουν κι άλλες εκδοχές της ιστορίας της), μα πάντα ήθελα να μάθω περισσότερα για εκείνη. Σαν από ένστικτο να ήξερα ότι είχε να μας πει πολλά παραπάνω, πέρα από την ιδιότητά της ως μάγισσα, ή, ως Νύμφη που το μόνο που έκανε ήταν να μεταμορφώνει τους εχθρούς της -κυρίως άνδρες- σε ζώα προσφέροντάς τους μαγικά φίλτρα και ποτά. Επέλεξα, λοιπόν, να αγοράσω και να διαβάσω το βιβλίο, με τίτλο ''Circe'' από το πρωτότυπο για να έρθω ένα βήμα πιο κοντά σε εκείνη. Ναι, αυτό θεωρώ ότι έπαιξε κομβικό ρόλο στο να μου είναι εντέλει τόσο αρεστό το κείμενο και τα όσα διάβασα.
Έχοντας, λοιπόν, αυτό το σκεπτικό η συγγραφέας μας δίνει μία πιο ευρεία και πολύπλευρη εικόνα της ιστορίας της Κίρκης. Φαντάζει πιο προσιτή κι ανθρώπινη από ποτέ. Έχει μία ελευθερία που της επιτρέπει να επιλέγει να μιλήσει για θεούς/ες και θνητούς/ες δίχως τις όποιες φιοριτούρες, ή, τα επιβλητικά και πομπώδη λόγια που εξυμνούν τις πράξεις τους. Αγάπησα το γεγονός ότι μιλάει για την αθανασία και τη θνητότητα κι ό,τι συνοδεύουν αυτές, τον έρωτα, την πίστη και τη θέληση για να κατακτήσουμε ό,τι επιθυμούμε, τη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους (όπως η οικογένεια) και με τη φύση, το πεπρωμένο από το οποίο δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, το πώς ωριμάζουμε καθώς μεγαλώνουμε, μα πάνω απ'όλα τη δύναμη της ψυχής που κρύβουν όλες οι γυναίκες μέσα τους και δύνανται να ξεφύγουν από τα επιβεβλημένα ''πρέπει'' και κανόνες των ανδρών και να πετύχουν στην κοινωνία μία θέση που τους αξίζει.
Περιγραφή:
In the house of Helios, god of the sun and mightiest of the Titans, a daughter is born. But Circe is a strange child--neither powerful like her father nor viciously alluring like her mother. Turning to the world of mortals for companionship, she discovers that she does possess power: the power of witchcraft, which can transform rivals into monsters and menace the gods themselves.
Threatened, Zeus banishes her to a deserted island, where she hones her occult craft, tames wild beasts, and crosses paths with many of the most famous figures in all of mythology, including the Minotaur, Daedalus and his doomed son Icarus, the murderous Medea, and, of course, wily Odysseus.
But there is danger, too, for a woman who stands alone, and Circe unwittingly draws the wrath of both men and gods, ultimately finding herself pitted against one of the most terrifying and vengeful of the Olympians. To protect what she loves most, Circe must summon all her strength and choose, once and for all, whether she belongs with the gods she is born from or with the mortals she has come to love.
''Κλυταιμνήστρα" (Clytemnestra)
Η Κλυταιμνήστρα δε χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Άραγε, ποιος/α δε γνωρίζει τη σύζυγο του Αγαμέμνονα και αδελφή της ωραίας Ελένης; Ποιος/α δεν μπορεί παρά να μη συμπάσχει με αυτή τη χαροκαμένη μάνα, της οποίας ο σύζυγος πρόσφερε ως θυσία τη μονάκριβη κόρη τους (όπως και το παιδί από τον πρώτο της γάμο!) ώστε να έχει την εύνοια των θεών στην εκστρατεία του κατά της Τροίας και ούριοι άνεμοι να συνοδεύουν τα πλοία του; Ποιος/α δε θα προσπαθούσε να αιτιολογήσει/κατανοήσει την εκδίκηση που θέλησε να πάρει από το σύζυγό της για εκείνη τη φρικαλέα πράξη του; Κι όμως, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και σήμερα, παρατηρούμε να τη μνημονεύουν ως τη σύζυγο που εναντιώθηκε στο σύζυγό της, τον απάτησε κι εντέλει σχεδίασε τη δολοφονία του. Ναι, σύμφωνα με τους νόμους -των ανδρών- εκείνη την εποχή έπρεπε να τιμωρηθεί για όλα αυτά. Και κάπως έτσι διάφορα ερωτήματα άρχισαν να τριβελίζουν τη σκέψη μου. Ερωτήματα του τύπου: Μα είναι μόνο αυτό; Γιατί επιλέγουν/ουμε να βάζουμε τους ανθρώπους μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια μόνο βάσει των πράξεών τους, δίχως πρώτα να εξετάζουμε τα βαθύτερα αίτια που τους οδήγησαν εκεί; Ποια η τιμωρία του Αγαμέμνονα που δολοφόνησε το ίδιο του το παιδί; Γιατί εκείνος να χαίρει εκτίμησης, ενώ εκείνη (η Κλυταιμνήστρα) να την κυνηγούν αιωνίως οι ερινύες; Κι αν σε αυτά συνδυάσουμε και το πώς η θεά Αθηνά (ούσα γυναίκα) συμπαραστέκεται και τάσσεται στο πλευρό του γιού τους Ορέστη και ζητά την αθώωση του για τη δολοφονία της μητέρας του, της Κλυταιμνήστρας -ως εκδίκηση για τη δολοφονία του Αγαμέμνονα- αντί να στηρίξει την Κλυταιμνήστρα, μπορώ να πω ότι είναι εμφανέστατη η αντίληψη των ανδρών σχετικά με το γυναικείο φύλο εκείνη την εποχή (κι όχι μόνο)...
Περιγραφή:
Είναι κόρη βασιλιά αλλά παντρεύεται τύραννο.
Τον παρακολουθεί ανίσχυρη να θυσιάζειτο παιδί της στους θεούς.
Περιμένει καρτερικά. Καταστρώνει την εκδίκησή της.
Την έχουν αποκαλέσει «υπερήφανη»,
«βάναυση», «μονόφρουρη», «τρελή από φιλοδοξία», «δολοφόνο».
Την έχουν αποκαλέσει πολλά, τίποτα από αυτά, όμως, δεν έχει σημασία.
Ξέρει πώς να παίξει το παιχνίδι.
Αν δεν της δοθεί η εξουσία, θα την πάρει μόνη της.
Είναι η Κλυταιμνήστρα.
Για μένα η συγγραφέας έρχεται μετά από τόσους αιώνες και κατά κάποιον τρόπο όχι μόνο δικαιώνει την υστεροφημία της Κλυταιμνήστρας, μα βάζει τα πάντα στη σωστή τους βάση. Διότι, δε χρειάζεται κάποιος/α να είναι φεμινιστής/στρια για να αντιληφθεί το σωστό και το λάθος μέσα σε όλη αυτή την ιστορία, αλλά πάνω απ'όλα να αγαπά και να νοιάζεται όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου, καταγωγής, ηλικίας, θρησκείας, κοινωνικής τάξης και τα λοιπά. Η συγγραφέας με μία άρτια και ορθά δομημένη πένα σκιαγραφεί με σοβαρότητα, ενσυναίσθηση, αντικειμενικότητα, καθαρή σκέψη και φροντίδα το χαρακτήρα και τη στάση ζωής της Κλυταιμνήστρας. Προσπαθεί να μπει στη θέση της και να βάλει κι εμάς μαζί. Δε νομίζω, άλλωστε, ότι θα υπάρξει κάποιος/α που θα διαβάσει το παρόν βιβλίο και θα ''βγει'' καθ'όλα αλώβητος/η απ'τα όσα θα αντικρίσει μέσα σε αυτό. Η τραγικότητα που συνοδεύει αυτή τη γυναίκα είναι εκείνη που την κάνει να είναι τόσο αγαπητή στο αναγνωστικό κοινό. Ναι, μιλάμε για μία λανθασμένως παρεξηγημένη λογοτεχνική φιγούρα. Όμως, η συγγραφέας μας επιτρέπει να δούμε το πόσο δυναμική ήταν η Κλυταιμνήστρα τόσο ως βασίλισσα όσο κι ως γυναίκα εκείνη την εποχή με αποτέλεσμα να αποκτά ολοένα και περισσότερους εχθρούς, το ότι πάλευε για τα όσα αγαπούσε, το πόσο αφοσιωμένη ήταν ως μητέρα, αλλά κι ως αδελφή με ό,τι αυτό συνεπαγόταν... Κι όλα αυτά δοσμένα με απόλυτη ειλικρίνεια, δίχως φανφάρες, ή, άλλα συγγραφικά τεχνάσματα που θα μας αποπροσανατόλιζαν από την ουσία της ιστορίας.
Εν κατακλείδι, έχω να πω ότι έμεινα πολύ ικανοποιημένη από την επαφή μου και με τα δύο βιβλία. Δυστυχώς, για ακόμη μία φορά, έμελλε να πειστώ ότι οι παγιωμένες και άκρως αναληθείς και στρεβλές απόψεις σχετικά με το γυναικείο φύλο είναι κάτι το οποίο υπάρχει βαθειά ριζωμένο μέσα στο ανθρώπινο dna και θα χρειαστεί να διανύσουμε πολύ δρόμο ακόμη για να απαγκιστρωθούμε μία και καλή από εκείνες. Βλέπετε, η συνήθεια είναι κακό πράγμα κι αν δεν αντιστεκόμαστε σε εκείνη, δύναται να μας ''καταπιεί''. Εάν σας κίνησαν κι εσάς το ενδιαφέρον, δεν έχετε παρά να τα αναζητήσετε.
Καλή ανάγνωση.
*Το βιβλίο ''Circe'' κυκλοφορεί στη χώρα μας μεταφρασμένο, με τίτλο ''Κίρκη'', από τις εκδόσεις Διόπτρα.
**Πέρα από αυτούς τους δύο τίτλους βιβλίων με κεντρικά πρόσωπα γυναικείες μυθολογικές μορφές, μπορείτε να αναζητήσετε και να βρείτε κι αρκετά ακόμη με άλλες ηρωίδες.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου