Αφιέρωμα σε κοινωνικά μυθιστορήματα των εκδόσεων Έξη

Γράφει η Κυριακή Γανίτη

Αφιέρωμα σε κοινωνικά μυθιστορήματα των εκδόσεων Έξη 

Εάν με ρωτούσαν ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θεωρώ ότι χαρακτηρίζει τα μυθιστορήματα των εκδόσεων Έξη, θα έλεγα ότι έχουν αυτή την αίσθηση παλιού με αρκετές δόσεις σύγχρονης ματιάς και φρεσκάδας, που τα καθιστά ευνόητα και τόσο προσιτά στο αναγνωστικό κοινό. Εκπέμπουν μία ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον που αντιστέκεται με σθένος σε λανθασμένα πρότυπα, προκαταλήψεις και γενικότερες μη αποδεκτές ανθρώπινες συμπεριφορές και κατακριτέες στάσεις ζωής. Έχοντας φτάσει στα χέρια μου τρία κοινωνικά μυθιστορήματα των εκδόσεων, αποφάσισα να προβώ σε ένα μικρό και περιεκτικό αφιέρωμα όπου θα σας τα παρουσιάσω και εύχομαι να τα βρείτε εξίσου ενδιαφέροντα. Τί λέτε; Πάμε να τα γνωρίσουμε μαζί...

(Μέρος 1ο)

~ ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΩΝ ΑΡΡΑΒΩΝΩΝ ~

''Το είχε πάρει απόφαση. Θα έφευγε. Θα δραπέτευε από μια άχαρη και άβουλη ζωή. Τουλάχιστον, όσα λάθη και αν έκανε στο εξής, θα τα χρεωνόταν η ίδια."

Όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο κι αν θέλουμε να διατεινόμαστε ότι έχουμε εξελιχθεί ως κοινωνία, δυστυχώς, μοιάζει σαν μία ''κατάρα'' το να κουβαλάμε στις πλάτες μας αρκετά από τα κακώς κείμενα του παρελθόντος. Αυτό το ''τί θα πει ο κόσμος'', ''η θέση της γυναίκας είναι υποδεέστερη του άνδρα'', ''ότι εδώ κάνουν κουμάντο μόνο οι άνδρες'', ''θα παντρευτείς αυτόν που θα επιλέξουμε εμείς'', ''μη μιλάς, άνδρας είναι και θα κάνει ό,τι θέλει'' έως και το ''πρέπει να υπακούς δίχως αντίρρηση στα θέλω του άνδρα και των πεθερικών σου'' και αρκετά ακόμη θίγει με εύστοχους προβληματισμούς η συγγραφέας Σοφία Μάντζιου μέσα από το μυθιστόρημά της, με τίτλο ''ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΩΝ ΑΡΡΑΒΩΝΩΝ", δίχως να προσπαθεί να ωραιοποιήσει καταστάσεις, ή, να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. 

''«Εμένα δεν χτυπάει για κανέναν η καρδιά μου. Δεν θα παντρευτώ με συμφωνία, Ρινούλα. Δεν θα μοιράζομαι το κρεβάτι μου και το κορμί μου με κάποιον για να ευχαριστηθεί το χωριό και οι οικογένειές μας».

Αυτά ξεστόμιζε η Αρετή και η Ρίνα τη θαύμαζε, γιατί η ίδια ήταν μια γυναίκα υποταγμένη σε έναν άντρα που ποτέ δεν αγάπησε, σε μια κοινωνία που την ήθελε πειθήνια και δέσμια των αρσενικών.

Γεννημένη σε ένα μικρό χωριό τη δεκαετία του ’60, μεγάλωνε βάζοντας στην άκρη τα δικά της θέλω. Θυσιάστηκε για την οικογένεια και έχασε τον εαυτό της μέσα στο «εμείς». Αυτό είχε μάθει, αυτό έκανε. Όμως, όχι, έπρεπε να σπάσει τα δεσμά.

Κοίταξε το μεγάλο πορτρέτο που δέσποζε στο δωμάτιο του αρχοντικού. Τα γυμνά κορμιά δύο εραστών τυλίγονται σφιχτά το ένα με το άλλο. Σαν να ταιριάζουν και να κουμπώνουν απόλυτα, σαν να μην έχουν υπάρξει ποτέ χώρια ως μονάδες… Πόσο ζήλεψε αυτό το ερωτικό σμίξιμο…

Ποια ήταν η δική της ζωή ως σήμερα; Ποια θα είναι από ’δώ και πέρα;" (Από το οπισθόφυλλο)

Η κυκλική ανάπτυξη της εξιστόρησης της υπόθεσης, πάνω στις σελίδες του βιβλίου, έρχεται να (απο)καλύψει μυστικά ένοχα και καταστροφικά, να αναδείξει αλήθειες που είτε απελευθερώνουν/λυτρώνουν είτε πληγώνουν ανεπανόρθωτα. Όλο το σκηνικό, όπου θα λάβουν χώρα τα γεγονότα, όπως και οι χαρακτήρες των προσώπων διακρίνονται για την αληθοφάνειά τους που από τη μία μεριά μας επιτρέπει να αναπτύξουμε ποικίλα συναισθήματα και να προσπαθήσουμε -έστω και νοερά- να δούμε τους εαυτούς μας ως μέρος της ιστορίας κι από την άλλη, είναι λες και πάνω σε κάθε πρόσωπο (της υπόθεσης) να απεικονίζεται κι ένα κομμάτι της κοινωνίας κι ό,τι μπορεί αυτό να αντιπροσωπεύει. Από μία κακή συμπεριφορά, συγκάλυψη κακώς γενομένων, ανακύκλωση και διατήρηση ζωντανών λανθασμένων πεποιθήσεων έως εκείνα τα ανήσυχα ''πνεύματα'' που δεν υποτάσσονται αμαχητί και επιλέγουν να πορευθούν σε ένα δρομό δύσβατο -αφού δεν έχουν τη συνολική αποδοχή του κόσμου- όλα τα πρόσωπα μαζί, τοποθετούνται σε καίριες θέσεις και φέρνουν εις πέρας την αποστολή που τους/τις έχει ανατεθεί. 

Διάβασα το μυθιστόρημα μέσα σε λίγες ώρες. Οι σελίδες του έρρεαν σαν το νερό μέσα από τα δάχτυλά μου. Είδα μία άλλη οπτική της ζωής. Μίας ζωής σε μία εποχή όχι και τόσο μακρυά από το σήμερα και με έκανε να νιώθω ευγνώμων για πολλά που θεωρώ κι έχουμε ως δεδομένα, μα ταυτόχρονα να νιώθω ότι έχουμε ακόμη πολλά να αποτινάξουμε από πάνω μας. Ναι, μπορεί να ένιωσα, κάποιες στιγμές, σαν να ήταν πιο υποτονική -αναφορικά με τις δικές μου προτιμήσεις- η αφήγηση και εν γένει η ιστορία, αλλά σαν άκουγε τη σκέψη μου το σύμπαν και τότε να ερχόταν η όποια ανατροπή και μία τάση εγρήγορσης που με έκανε να θέλω να φτάσω μέχρι το τέλος. Έναν επίλογο που με ''κάλυψε'', αν και θα ήθελα κάτι παραπάνω. 

(Μέρος 2ο)

~ ΤΟ Σ’ ΑΓΑΠΩ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΑ ~

Από το ''XL: Ιστορίες αγάπης'' (εκδ.Ελκυστής) στο ''Ο δρόμος του σπαραγμού'' (εκδ. Έξη) έως και τώρα με το νέο της μυθιστόρημα ''ΤΟ Σ'ΑΓΑΠΩ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΑ'' (εκδ. Έξη) απολαμβάνω κάθε αναγνωστική στιγμή της επαφής μου με τα έργα της συγγραφέως Στέλλα Καλλέ. Δεν ξέρω πώς έχει συμβεί, αλλά η πένα της συγγραφέως είναι από εκείνες που προστρέχω για να νιώσω μία πληρότητα μέσα από την ανάγνωση. Και ξέρετε κάτι; Όλο αυτό φαντάζει οξύμωρο δημιουργικό, με δεδομένο ότι δεν τη γνωρίζω σε προσωπικό επίπεδο, αλλά μόνο μέσα από τα έργα της. Τί νέο, όμως, είχα να μοιραστεί μαζί μας μέσω της παρούσας ιστορίας; Κι όχι! Μη σας παραπλανά ο τίτλος ''ΤΟ Σ'ΑΓΑΠΩ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΑ''. Η αγάπη έχει πολλές μορφές όσες και τα ''σ'αγαπώ'' που θα ειπωθούν, ή, όχι...

''«Πάρε το μωρό και πέταξέ το στο ρέμα! Πώς θα μεγαλώσουμε τόσα κορίτσια; Πώς θα τα προικίσουμε φτωχοί άνθρωποι;»

Αυτή ήταν η πρώτη αντίδραση της μάνας της Αθηνάς, σαν άνοιξε τα μάτια της σε αυτόν τον κόσμο. Και έτσι, αντί για αγάπη, ένιωσε την απέχθεια, μόνο και μόνο γιατί τόλμησε να γεννηθεί.

«Όποιος χτυπήσει αυτή την πόρτα για να σας ζητήσει σε γάμο, θα σας δώσω», υποσχόταν η μάνα της και το έπραττε δίχως ενδοιασμό. Και έτσι η Αθηνά παντρεύτηκε στα δεκαπέντε της τον Γιώργο, που ποτέ του δεν την αγάπησε. Και στο τέλος έγινε μια μάνα σαν τη μάνα της, δίχως να ξέρει πώς να αγαπήσει τα δικά της παιδιά.

Έτσι κύλησε ολόκληρη η ζωή της. Ο δρόμος της μακρύς. Από τον Έβρο, στη Λαμία, στη Στουτγκάρδη, στην Αλεξανδρούπολη. Κάθε πόλη και μια ιστορία. Κάθε σταθμός και ένα δάκρυ.

Το τίμημα που θα κληθεί να πληρώσει, βαρύ. Μόνο τότε θα καταλάβει… Μόνο τότε θα αισθανθεί… Και θα ζητήσει συγχώρεση από όσους άθελά της πλήγωσε. Όμως, ο χρόνος ποτέ δεν ήταν με το μέρος της…" (Από το οπισθόφυλλο)

Ανέκαθεν θεωρούσα ότι η εκδήλωση αγάπης από τους γονείς προς τα παιδιά τους δεν περιορίζεται μόνο στην παροχή στέγης, τροφής, ένδυσης και της όποιας ιατρικής περίθαλψης -αν κι εφόσον θεωρηθεί αναγκαία- αλλά κυρίως με άλλες πράξεις που δείχνουν, εμπράκτως, την αγάπη. Μία αγάπη που δεν προκύπτει από ''πρέπει'' της κοινωνίας, ή, ένεκα κάποιου άλλου είδους υποχρέωσης (εντός κι εκτός εισαγωγικών)... Αγάπη σημαίνει αληθινό νοιάξιμο, ανιδιοτέλεια, αποδοχή άνευ όρων, εμπιστοσύνη, ασφάλεια και αρκετά ακόμη που μας αγγίζουν σε ψυχικό επίπεδο. Άρα, τί γίνεται όταν λείπουν όλα αυτά; Πώς να προσφέρει ένας άνθρωπος αγάπη σε άλλους ανθρώπους -ακόμη και στα ίδια του τα παιδιά- αν εκείνος από μωρό, ακόμη, δεν ένιωσε ποτέ το τί σημαίνει αυτή η λέξη; Σε μία πρόσφατη συζήτησή μου με συγγενικά μου πρόσωπα εξέφρασα την απορία γιατί ένας άνθρωπος που δεν έχει λάβει ποτέ αγάπη δεν μπορεί να θελήσει ( ; ), μεγαλώνοντας, να αντιστρέψει όλη αυτήν την κατάσταση... Δηλαδή, να μην επιλέξει να ακολουθήσει τον αντίθετο δρόμο από εκείνον που έχει μάθει; Μα πόσο δύσκολο στην πράξη είναι όλο αυτό... Βλέπετε, άσχημο πράγμα η συνήθεια, ειδικά όταν σου έχουν μάθει από μικρό παιδί ότι αυτό είναι το σωστό και δεν αλλάζει...

Δε δικαιολογώ, μα μπορώ -ως έναν βαθμό- να κατανοήσω τους λόγους για τους οποίους κάποιοι άνθρωποι δρουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Μα και πάλι, αυτό δε γίνεται να μένει ως έχει και να μην προσπαθούμε να ''σπάσουμε'' τους κρίκους της αλυσίδας που μας κρατά δέσμιους/ες σε ''κελιά'' της σκέψης και της ψυχής... Βαθειά ανθρώπινο και συγκινητικό, όλο το βιβλίο διαβάζεται με μία ανάσα. Ένα συνεχόμενο ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο, που μας κάνει να δούμε ότι η αγάπη και εντέλει η συγχώρεση είναι εκείνες που πραγματικά μπορούν να μας βοηθήσουν να λυτρωθούμε...

(Μέρος 3ο)

~ ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ ~

''Μπορούν να έχουν κοινή μοίρα δυο νέοι από τόσο διαφορετικούς κόσμους;"

Λένε ότι αν θέλουμε να κατανοήσουμε το παρόν και να μάθουμε το μέλλον, αρκεί να στρέψουμε το βλέμμα μας πίσω στο παρελθόν. Σαν από εκεί να πηγάζουν τα πάντα που μας οδηγούν στο τώρα και στα όσα ζούμε... Επέλεξα να ολοκληρώσω το παρόν αφιέρωμα σε κοινωνικά μυθιστορήματα με το νέο μυθιστόρημα της συγγραφέως Ελένης Βαηνά, με τίτλο ''ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ'', το οποίο συνδυάζει το κοινωνικό με το ιστορικό στοιχείο μαζί με εκείνο των ανθρωπίνων σχέσεων. Μία καινούργια ''γνωριμία'' που έριξε τα θεμέλια για μία ενδιαφέρουσα αναγνωστική ''συντροφιά'' από εδώ και πέρα. Η αδημονία να διαβάσω το βιβλίο με είχε καταβάλει και ποικίλα ερωτηματικά -σχετικά με την υπόθεση που προέκυπταν από τον τίτλο- ήρθαν να στήσουν έναν ξέφρενο κι εύθυμο χορό μέσα στη σκέψη μου. Άραγε, ποια ήταν αυτή η Ασπασία; Σε ποιο μυστικό της θα αναφερόταν η συγγραφέας; Και γιατί όλα αυτά ήταν τόσο σημαντικά, ώστε να γίνουν ο τίτλος του βιβλίου;

''Μια γυναίκα που τόλμησε να ζήσει για έναν μοναδικό σκοπό.

Στη ζωή τίποτα δεν κερδίζεται χωρίς κόπο και πολλές φορές χωρίς θυσία. Αν δεν μάθεις να πολεμάς για τον εαυτό σου, τότε θα παραμείνεις για πάντα δέσμιος, άλλοι θα ορίζουν τις πράξεις και τα θέλω σου.

Γι’ αυτό έδωσε τον αγώνα της η Ασπασία στην αθηναϊκή κοινωνία μετά την άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα. Για να μπορεί η ίδια να ορίσει τη ζωή της και να μην είναι υποταγμένη στη θέληση κανενός.

Παρά την αρχοντική της καταγωγή τόλμησε να αγαπήσει και να ακολουθήσει τον άντρα που διάλεξε η καρδιά της, αψηφώντας όλους τους κανόνες. Κι ας την αποκλήρωσε ο πατέρας της, κι ας την εξόρισε η κοινωνία, κι ας ήξερε ότι μια τέτοια προσβολή τιμής ξεπλένεται μόνο με αίμα…

Η Ασπασία τόλμησε, γιατί πέρα από τα ονόματα, το γένος, τα οικόσημα και τα άρματα που κουβαλά ο καθένας, υπάρχει πάντα αυτό που απομένει, όταν ξεγυμνώνει την ψυχή του ένας άντρας και μια γυναίκα. Η άσπιλη και αμόλυντη αγάπη, την οποία δεν μπορεί να τους την αφαιρέσει ούτε ο θάνατος…" (Από το οπισθόφυλλο)

Η συγγραφέας μας γυρίζει πίσω στου Όθωνα τα χρόνια, τότε που οι γυναίκες -ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, ή, καταγωγής- έπρεπε να γνωρίζουν τη θέση τους και τα ''όρια'' στα οποία περιοριζόντουσαν... Λες και μέχρι ενός σημείου έφτανε η όποια ελευθερία τους. Λες και ήταν κατώτερες των ανδρών. Λες και η μοίρα τους να ήταν προδιαγεγραμμένη από τη στιγμή της γέννησής τους. Γάμοι συμφέροντος και λοιπών οικονομικών συνεργασιών/σύσφιξης σχέσεων ισχυρών οικογενειών χωρίς την παραμικρή συζήτηση με τη μέλλουσα νύφη για πιθανή σκέψη της, καθώς θεωρείτο δεδομένη η συγκατάβασή της για έναν γάμο με μηδαμινή παρουσία συναισθημάτων, πόσω μάλλον του έρωτα... Για σκεφτείτε λίγο το τί μπορεί να σήμαινε όλο αυτό για τις γυναίκες του τότε... Κι αν τολμούσε κάποια να επαναστατήσει, τί θα γινόταν; Μα ποια θα το έκανε δίχως να φοβάται τις όποιες συνέπειες; Διότι, κακά τα ψέματα, ένας άνθρωπος δε φεύγει εύκολα από τα όσα έχει μάθει και συνηθίσει, μαζί με την όποια ασφάλεια μπορεί να νιώθει μέσα σε όλα αυτά...

Έρωτας και μίσος... Ραδιουργίες και εγκλήματα ύπουλα και πισώπλατα δίχως τιμή... Εκμετάλλευση συναισθήματος και συμβιβασμοί... Λανθασμένες αποφάσεις και στάσεις ζωής που είτε πληγώνουν είτε απελευθερώνουν... Αλήθειες και ψέματα... Και πολλά ακόμη αντιφατικά, μα αλληλένδετα ζεύγη θα ''πρωταγωνιστήσουν'' μαζί με τα πρόσωπα του βιβλίου στην παρούσα ιστορία. Μία ιστορία για το θάρρος, τη δύναμη της ψυχής της κεντρικής ηρωϊδας της Ασπασίας, όπως και των λοιπών αφανών, ή, μη ηρώων/ηρωϊδων της ιστορίας που γεννιούνται από τα σπάργανα της καθημερινής ζωής της χώρας μας. Μία ιστορία που μου άρεσε πολύ και μελλοντικά με έκανε να θέλω να διαβάσω κι άλλα έργα της ιδίας.

Και κάπου εδώ θα ''κλείσει'' ο κύκλος των σκέψεών μου για τα παρόντα βιβλία, κρατώντας αρκετά και σημαντικά από το καθένα ξεχωριστά, προτρέποντάς σας να τα αναζητήσετε κι εσείς με τη σειρά σας και να τα διαβάσετε. Εγώ πέρασα πολύ όμορφα σε αναγνωστικό επίπεδο.

Καλή ανάγνωση. 

Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Έξη.